Landspítali-háskólasjúkrahús – óráðleg framkvæmd á röngum stað
Nokkrir stjórnmálamenn hafa að undanförnu haft það á orði, að ákvarðanir um skipulagsmál væru mjög „pólitískar“. Það þýðir væntanlega, að þeim finnist tímabært að hafa afskipti af skipulagsmálum í mikilli alvöru. Stjórnmálamenn eru meðal annars til þess kjörnir, að móta stefnu sem fram kemur í skipulagi. Það er þó ekki þar með sagt, að þeir hafi frjálsar hendur til að gera hvað sem þeim dettur í hug. Nú, á 21. öldinni er fólk um allan heim farið að gera auknar kröfur til stjórnmálamanna um að þeir vandi vel, og betur en fyrr, til hverskonar stefnumótunar og meti vandlega þá kosti, sem til greina koma. Sú krafa verður sífellt háværari, að kjósendur fái að vita hvað mismunandi stefnumótun kostar og hvaða afleiðingar hún hefur, ekki bara á umhverfið, heldur líka á líf okkar og framtíð, ákvarðanatakan sé gagnsæ, kostir og gallar kynntir og verðmiðinn skrifaður á grundvelli bestu fáanlegu upplýsinga. Það erum jú við, skattborgararnir, sem pungum út fjármununum þegar upp er staðið.
Reynsla undanfarinna ára hefur kennt okkur, að við ákvarðanatöku um opinberar framkvæmdir, hefur mikið skort á að þessar vinnureglur væru hafðar að leiðarljósi. Eitt þeirra mála, sem mikið hafa verið rædd undanfarna áratugi, er staðarval og undirbúningur að smíði nýs Landspítala – háskólasjúkrahúss (LSH). Allur ferill í undirbúningi þessarar framkvæmdar hefur verið gagnrýndur. Þó hefur á síðasta áratug líklega hátt á annan miljarð króna verið varið til staðarvals, skipulags, samkeppni, þarfagreiningar, búnaðargreiningar, tæknigreiningar og annars undirbúnings og enn sér ekki til lands. Í fyrstu áætlunum um kostnað við smíði nýs Landspítala var talið að hann yrði um 70 milljarðar króna. Nú er þessi kostnaður áætlaður 51 milljarður og er þá ekki meðtalið 7.000 m2 verslunarhverfi sem ráðgert er að rísi á þessu svæði. Umtalsverðir fjármunir, nokkrir tugir milljarða króna, áttu að koma frá einkavæðingu og sölu Símans. Þeir peningar eru að öllum líkindum týndir og tröllum gefnir. Nú vilja lífeyrissjóðirnir koma að verkinu og er það vel. Forystumenn þeirra þurfa hins vegar að gaumgæfa hvort faglega sé hér að málum staðið og hvort viðbygging við gamla Landspítalann sé eini eða skynsamlegasti kosturinn.
Þrátt fyrir allan tilkostnaðinn og undirbúningstímann ríkir nefnilega alls ekki einhugur um staðsetningu LSH, sem á að reisa á knappri lóð við eina mestu umferðargötu landsins. Í þessu sambandi hefur lítið verið fjallað um áhrifin á umhverfið, hina gömlu og fínlegu byggð í nágrenni sjúkrahússins, hvernig eitt af meistaraverkum íslenskrar byggingalistar yrði falið að baki nýrra bygginga, gífurlegan kostnað við gerð nýrra umferðarmannvirkja á þessu svæði, mikil fjárútlát vegna bílastæða neðanjarðar og allt það umrót og truflun, sem verður óhjákvæmilega á nærliggjandi byggð á byggingartíma. Kostnaður við smíði LSH á þessum stað verður líka að öllum líkindum umtalsvert meiri en áætlanir gera ráð fyrir og mun meiri en ef byggt yrði austar á höfuðborgarsvæðinu.
Um langt árabil hefur verið bent á aðra staði sem margir töldu mun álitlegri. Má einkum nefna land við Borgarspítalann í Fossvogi og við Vífilsstaði. Báðir þessir kostir voru kynntir heilbrigðisráðherra fyrir mörgum árum, en hinn þröngi og dýri kostur að byggja við gamla Landspítalann var engu að síður valinn. Rökin voru þau, að unnt yrði að nýta aðstöðu, sem þar væri fyrir hendi og þarna yrði nýi spítalinn nálægt Háskóla Íslands og stutt fyrir nemendur að fara til verklegs náms. Að öllum líkindum er nú orðið útilokað að LSH rísi í tengslum við Borgarspítalann en ennþá koma nokkrir aðrir staðir til álita.
Ef jarðgöng undir Öskjuhlíð og Kársnes með tilheyrandi tengimannvirkjum eru þar á ofan forsenda fyrir staðarvali LSH við Landspítalann virðist full ástæða til þess að taka þetta mál enn einu sinni upp á borðið og skoða í alvöru þá kosti um staðarval sem koma enn til greina. Þetta er ekki síst mikilvægt ef á að fara að verja lífeyrissjóðunum okkar í að fjármagna þessa uppbyggingu að henni verði valinn hentugur staður sem dugi vel a.m.k. út þessa öld og án þess að valda algerri umferðarteppu á þegar ofhlöðnu gatnakerfi gamalla hverfa Reykjavíkur og án þess að yfirgnæfa viðkvæma gamla byggð. Það er þekkt þumalfingursviðmið að rekstrarkostnaður spítala nær byggingarkostnaði á þremur til fjórum árum og því skiptir mjög miklu við skipulag og hönnun helsta sjúkrahúss landsmanna að þar sé nægilegt landrými þannig að öll uppbygging tryggi auðveldan rekstur. Allar breytingar á byggingum og stækkun á þeim þurfa líka að vera auðveldar. Á helsta sjúkrahúsi landsins vinna líka þúsundir manna sem þurfa að komast auðveldlega til og frá vinnu, auk þess sem aðgengi viðskiptavinanna þarf að vera gott.
Hvernig væri nú að við hættum við að segja upp þeim 450-500 starfsmönnum LSH sem nú er ráðgert að segja upp, til þess að við getum átt kost á þokkalegri heilsuþjónustu í kreppunni og notuðum tímann meðan verið er að ljúka við Tónlistarhúsið til að kanna hvort ekki sé hægt að finna betri stað fyrir LSH á höfuðborgarsvæðinu? Fyrir flestar þjóðir er það nóg að vera með eitt svona risavaxið mannvirki í smíðum.
Það hefur lengi verið ljóst að nú er óðum að myndast nýr samgönguás á höfuðborgasvæðinu sem nær frá Mosfellsbæ til Hafnarfjarðar og reyndar alla leið frá Borgarnesi til Keflavíkur. Á þessum samgönguás er mun auðveldara að tryggja forsvaranlegt þjónustustig í umferðarmálum en á nesjunum sem liggja vestan þessa áss, Seltjarnarnesi, Kársnesi og Álftanesi.
Af því leiðir að auðvitað á þjónustustarfsemi sem þjóna á öllum íbúum höfuðborgarsvæðisins og reyndar landsmönnum öllum að vera valinn staður í góðum tengslum við þennan samgönguás hvort heldur um er að ræða spítala eða samgöngumiðstöð. Það er líka hagur okkar allra að núverandi mörk sveitarfélaga á þessu svæði séu ekki alls ráðandi um staðarval þessarar starfsemi. Þarna eru ennþá nokkrir möguleikar á góðri lóð fyrir framtíðar Landspítala – háskólasjúkrahús með nægilegt rými til stækkunar til allra átta og gott aðgengi fyrir flesta íbúa landsins um langa framtíð.
Byggingarframkvæmdir á nýrri lóð myndu heldur ekki trufla starfsemi á núverandi stað og einnig mætti líka selja bæði lóðir og byggingar spítalanna við Hringbraut og í Fossvogi til þess að fjármagna nýjan spítala eins og t.d. var gert í Osló fyrir nokkrum árum með góðum árangri.