Landspítalinn - hvert er hlutverk hans og hvar á hann að vera?

Háskólasjúkrahús
Meginverkefni heilbrigðisþjónustu eru þríþætt, að sinna veiku fólki, uppgötva nýja þekkingu með rannsóknum og kenna og þjálfa fólk til starfa. Þetta þríeina hlutverk endurspeglast ekki síst í tilurð og tilvist háskólaspítala. Til hvers eru þeir? Þeir eru miðstöð þjónustu, kennslu og rannsókna í heilbrigðisvísindum og segja má að þeir sé að nokkru orðnir til að sinna kennslu og rannsóknum. Háskólaspítalar eru alltaf tengdir viðkomandi háskóla, og geta þau tengsl verið ærið mismunandi að því er lýtur að stjórnum, allt frá sameiginlegri stjórn til samvinnu og samstarfs að sameiginlegum markmiðum, ekki ósvipað því sem við þekkjum hér. Landfræðileg tengsl eru nær ætíð eitt af skilyrðum þessa samstarfs, skóli og spítali eru á sömu torfu og sjaldnast meira en steinkast á milli. Læknalið og hluti annars klínísks starfsliðs spítala er í föstum kennarastöðum við háskóla og fólk er ráðið með tilliti til kennslu- og rannsóknagetu ekki síður en til þjónustustarfa. 

Hlutverk háskólasjúkrahúsa
Þar er sjúklingum sinnt, oftast mjög vel, þau hafa með höndum umsjón grunn- og framhaldsmenntunar heilbrigðistétta, vísinda- og þróunarstörf eru snar þáttur í starfseminni. Þar er yfirleitt sérhæfðustu heilbrigðisþjónustu hverrar þjóðar sinnt og háskólasjúkrahús eru oftast nær akkerisfesta þjónustunnar, og er þar síst verið að gera lítið úr framlagi annarra. Þar er ákveðin hugsýn höfð uppi sem lýtur að verklagi og vinnuaðferðum, vinnan er hluti kennslunnar og öfugt, kennslan er hluti vinnunnar. Yfirleitt er sú þjónusta sem háskólasjúkrahús veita breið og víðfeðm, enda nauðsynlegt vegna rannsókna- og kennsluhlutverks, á þeim er flestum verkum sinnt, en ekki endilega öllu umfangi verkanna. Háskólasjúkrahús hafa gott af samkeppni eins og flestir aðrir. Stöðug hvatning til umræðu og skoðanaskipta er ennfremur einn af hornsteinum háskólasjúkrahúsa, þannig verða til nýjar hugmyndir og þróun. 

Eins og áður sagði eru háskólaspítalar yfirleitt góð sjúkrahús sem draga til sín gott starfsfólk. Tímaritið „US World and News Report“ birtir árlega lista yfir bestu sjúkrahús í Bandaríkjunum. Þau eru metin eftir orðstír, dánartölu, og árangri á 16 sérsviðum. Á úrvalslista 2009 eru 21 sjúkrahús sem öll eru háskólasjúkrahús. 

Íslensk löggjöf
Hafa þessi sjónarmið ratað inn í íslenska löggjöf um heilbrigðisþjónustu? Þeirri spurningu verður að svara játandi. Í nýlegum lögum um heilbrigðisþjónustu frá 2007 er háskólasjúkrahús skilgreint á eftirfarandi hátt: „Sjúkrahús sem veitir þjónustu í nær öllum viðurkenndum sérgreinum læknisfræði og hjúkrunarfræði, með áherslu á rannsóknir, þróun og kennslu. Sjúkrahúsið er í nánu samstarfi við háskóla sem sinnir kennslu og rannsóknum í læknisfræði og flestum öðrum greinum heilbrigðisvísinda, svo og eftir atvikum framhaldsskóla. Starfsmenn sjúkrahússins, sem uppfylla tilteknar hæfiskröfur háskóla, gegna störfum bæði á sjúkrahúsinu og við háskólann eða hafa önnur starfstengsl við háskólann. Meðferð sjúklinga, kennsla og rannsóknir eru samþætt í daglegum störfum á sjúkrahúsinu.“ Í lögunum er hlutverk Landspítalans sem háskólaspítala síðan skilgreint nánar með tilliti til þessara sjónarmiða. 

Staða Landspítalans
Hvernig er Landspítalinn séður frá þessu sjónarhorni? Er hann háskólaspítali? Þeirri spurningu verður líka að svara játandi, heldur betur. Hann er eins og flestir vita stærsti vinnustaður landsins. Þar vinna um 4.500 manns í um 3.900 stöðugildum, þangað leitar um þriðjungur þjóðarinnar á hverju ári, þar eru innlagnir tæplega 30.000 á ári, þar eru gerðar um 15.000 skurðaðgerðir og þar fæðast um 3.400 nýir landsmenn árlega. Loks eru þar um 1.100 nemar í ýmsum greinum heilbrigðisvísinda í klínísku námi á ári hverju. 

Skv. upplýsingum frá Rannís birtust um 800 greinar eftir íslenska vísindamenn í erlendum ritrýndum fagtímaritum á síðasta ári. Gríðarleg gróska hefur verið í vísindarannsóknum hérlendis undanfarna áratugi og hefur fjöldi birtra greina í alþjóðlegum ritum næstum tífaldast frá því um miðjan níunda áratuginn. Um 45% allra greina sem þar birtast eru af sviði heilbrigðisvísinda og u.þ.b. 60% þeirra koma frá sameiginlegum starfsmönnum Landspítala og Háskóla Íslands eða verða til í samstarfi þeirra. Þetta er e.t.v. ljósasta dæmið um öfluga og farsæla samvinnu þessara stofnana sem staðið hefur og eflst áratugum saman. Jafnframt er mikið samstarf við aðrar innlendar rannsóknastofnanir, s.s. Íslenska erfðagreiningu, Hjartavernd, Matís, Keldur o.fl. Vaxandi samstarf er við erlenda háskóla og rannsóknastofnanir og mjög aukin sókn í alþjóðlega styrki. Þetta samstarf sem borið er uppi að miklu leyti af stofnunum tveimur, Háskóla Íslands og Landspítalanum, er ein af forsendum þess að vísindarannsóknir af alþjóðlegum gæðum þróist áfram hérlendis. 

Staðarval nýrrar spítalabyggingar
Meginforsenda staðarvals nýrrar spítalabyggingar við Hringbraut var því nálægð spítalans við háskólann, stofnanirnar eru háðar hvorri annarri í faglegu tilliti og verða ekki í sundur slitnar. Hluti hinnar nýju byggingar mun hýsa heilbrigðisdeildir háskólans, og tengsl stofnananna verða vart endanlega innsigluð fyrr en af því verður. Auk þess höfðu byggingar sem fyrir eru á lóðinni áhrif, enda munu þær nýtast áfram. Í þeirri umræðu sem nú á sér stað og mun verða um nýbyggingu spítalans er nauðsynlegt að þeim sjónarmiðum sem hér hafa verið tínd til sé haldið til haga og gleymist ekki. Landspítalinn er og verður að vera landspítali og háskólaspítali. Þróun íslenskrar heilbrigðisþjónustu er að hluta undir því komin. 

Kristín Ingólfsdóttir, rektor HÍ 
Sigurður Guðmundsson, forseti heilbrigðisvísindasviðs HÍ